Aποκριάτικες εορταστικές εκδηλώσεις στη Βαρκελὠνη
Η αποκριἀ στη Βαρκελώνη εἰναι γνωστἠ με το ὀνομα Carnestoltes. Η καταλανικἠ λέξη Carnestoltes προέρχεται από τις δύο λατινικές λέξεις “carnes tollitas” αποχή από το κρἐας.
Ανἀλογη με την ελληνικἠ λἐξη Αποκριἀ, στα Ισπανικἀ εἰναι και η λἐξη CARNESTOLENDAS σύνθεση απὀ την λατινικἠ λἐξη “Carne” που σημαἰνει κρἐας, και “Tolendes” απὀ το λατινικὀ ρἠμα “tollere” = Αποχή.
Είναι κατἀ βἀση χριστιανικἠ γιορτἠ, και σχετἰζεται με τη νηστεἰα και την αποχἠ από το κρέας για να υποδεχτούν τη Σαρακοστἠ (Quaresma).
Η Λιπαρἠ Πἐμπτη (Τσικνοπἐμτη των Ελλἠνων) εἰναι η παραδοσιακἠ γιορτἠ που γἰνεται στο πλαἰσιο των εκδηλὠσεων της αποκριἀς και σηματοδοτεἰ κατἀ κἀποιον τρὀπο την ἐναρξη του καρναβαλιοὐ. Εἰναι η γιορτἠ της ακατἀσχετης κρεατοφαγἰας με παραδοσιακἀ φαγητἀ που έχουν σαν βἀση τα Χοιροσφάγια.
ΔΕΝ πρέπει να συγχέουμε την περίοδο του Carnestoltes (Αποκριά) με το Καρναβάλι (Carnaval), παρά το ότι όμως έτσι κι αλλιώς συγχέεται σε πολλά μέρη… Το ἐθιμο και το γλἐντι του Καρναβαλιοὐ στην Βαρκελὠνη γἰνεται ανἀμεσα στη Λιπαρἠ Πἐμπτη (Dijous Gras) και την Καθαρἀ Τετἀρτη (Dimecres de Cendra) ὀπου ξεκινά η περἰοδος της Σαρακοστἠς.
Η περίοδος της γιορτής του Καρναβαλιού ενδεχομένως να έχει τη ρίζα της στην περίοδο εορτασμού της αναγέννησης της φύσης και στη γιορτή των νεκρών (ψυχών) που τελούνταν προς τιμήν του Λιμναίου Διονύσου και του Χθόνιου Ερμή.
Επρόκειτο για τριήμερες παγανιστικές τελετουργίες που ονομάζονταν “Ανθεστήρια” και γίνονταν κάθε χρόνο στην Αθήνα κατά την αρχή της άνοιξης, το μήνα Ανθεστηρίωνα.
Η εναρκτήρια ημέρα του εορτασμού ονομαζόταν Πιθοίγια επειδή ανοίγονταν τα πιθάρια με το φρέσκο κρασί ώστε να είναι αίσια η κατανάλωση της καινούργιας παραγωγής. Γέμιζαν όλα τα ποτήρια με αφθονία και στη συνέχεια χόρευαν και τραγουδούσαν αποστέλοντας ευχαριστίες στο Θεό Διόνυσο.
Η δεύτερη ημέρα λεγόταν Χοές παίρνοντας το όνομα της από τα ομώνυμα αγγεία που χρησιμοποιούσαν στους αγώνες ταχυποσίας. Σύμφωνα με το τελετουργικό εισερχόταν στην πόλη η πομπή του Διονύσου και κατέληγε στο σημείο όπου γινόταν ο Γάμος του Θεού με τη σύζυγο του άρχοντα βασιλέα.
Ο Διόνυσος έφτανε στην πόλη πάνω στο τροχοφόρο πλοίο συνοδευόμενος από τους σάτυρους που έπαιζαν μουσική με αυλούς. Η σύζυγος έμπαινε στο κέντρο της γαμήλιας πομπής και όλοι κατέληγαν στο Βουκολείο για την τέλεση του μυστικού γάμου με σκοπό να ευωδωθεί η βλάστηση.
Ακολουθούσαν συμπόσια τις απογευματινές ώρες και η οινοποσία κατέληγε σε αγώνες υπερκατανάλωσης. Παράλληλα με την οινοποσία τα πειράγματα στους δρόμους έδιναν και έπαιρναν στους περιελαύνοντες.
Με την δύση του ηλίου ολοκληρώνονταν οι πανηγυρισμοί και έδιναν τη σειρά τους στην εκκίνηση της σκοτεινής τελετής που κρατούσε καθ’όλη την τρίτη ημέρα.
Η τελευταία ημέρα λεγόταν Χύτροι και είχε πάρει το όνομά της από τα πήλινα αγγεία που τοποθετούσαν πολύσπορια (πανσπερμία και κόλλυβα) και τα προσέφεραν στον χθόνιο Ερμή, τον ψυχοπομπό. Σύμφωνα με την παράδοση η “Χύτρα πανσπερμίας” μαγειρευόταν εις μνήμην της σωτηρίας των ανθρώπων από τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Ανήμερα πίστευαν ότι οι ψυχές επέστρεφαν στον επάνω κόσμο και κυκλοφορούσαν αόρατες ανάμεσα στους ζωντανούς. Διατηρούσαν δε την πεποίθηση ότι πονηρά πνεύματα έβγαιναν από τις πύλες του Αδη ταυτόχρονα με τις ψυχές και έσπερναν δαιμόνια στους ανθρώπους μολύνοντας τροφές και μυαλό.
Οι ψυχές που παρέμεναν αόρατες ανάμεσα στους ζωντανούς του κόσμου προσέδιδαν στην ημέρα την πένθιμη ατμόσφαιρα και την έκαναν αποφράδα. Οι Αθηναίοι προκειμένου να αποτρέψουν την είσοδο των πνευμάτων στους ιερούς χώρους, τοποθετούσαν περιμετρικά των ναών κόκκινο νήμα, άλειφαν τις πόρτες των οικιών τους με πίσσα για να μην τους επιτρέψουν να περάσουν το κατώφλι και μασούσαν ράμφους. Όσοι δεν προλάβαιναν να επικαλύψουν τις εισόδους και φαντάζονταν ότι τα πονηρά πνεύματα είχαν περάσει μέσα στο χώρο τους από το βράδυ των Χοών παραμένοντας με τους ζωντανούς και τις ψυχές την ημέρα των Χύτρων, τα έδιωχναν την ημέρα που ακολουθούσε λέγοντας ¨”Φύγετε ψυχές των νεκρών, τα Ανθεστήρια τελείωσαν πια”.
Παράλληλα, κατά την ημέρα των Χύτρων διεξαγόταν και άλλη μια γιορτή που ονομαζόταν Υδροφορεία, εις μνήμην όσων πνίγηκαν στον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Έφτιαχναν άρτους από στάρι και μέλι και τους έριχναν σε ένα χάσμα μέσα στο ναό του Ολυμπίου Διός. Πίστευαν ότι από εκείνο το σημείο η Γη είχε απορροφήσει τα νερά του κατακλυσμού.
Με την ολοκλήρωση του εορτασμού την τρίτη ημέρα πρόσφεραν αφιερώματα στις ψυχές των νεκρών. Το όνομα της γιορτής προέρχεται από το ρήμα “αναθέσσασθαι” που σημαίνει την ανάκληση των ψυχών.
Το έθιμο επιβιώνει στις μέρες μας ως πράξη τελετουργίας προσδίδοντας στη λαική αντίληψη πνεύμα ελευθερίας με απώτερο σκοπό τη διασκέδαση.
Οι Βαρκελωνἐσικες εορταστικές εκδηλώσεις του Καρναβαλιού
Το Καρναβαλι της Βαρκελὠνης αρχἰζει απὀ τη Λιπαρἠ Πἐμπτη οπότε και γἰνεται παρἐλαση αρμἀτων με επικεφαλἠς το ομοἰωμα του θεοὐ της αποκριἀς “el rei carnestoltes”.
Λιπαρἠ Πἐμπτη: H πομπικἠ εἰσοδος του Rei Carnestoltes στην πὀλη!
Ο θεός εισέρχεται στην πὀλη πἀνω στο τροχοφὀρο πλοἰο μαζἰ με τους Επτἀ Πρὀξενους και ακολουθἰα διαφόρων ἀλλων ἐξυπνων μασκαρεμἀτων, με τους καρναβαλιστές να συμμετέχουν χορεύοντας και πλἠθος επισκεπτὠν να τους παρακολουθούν!
Ακολουθεί η τελετή με πυροτεχνήματα που χρονολογούνται από τον δέκατο ἐβδομο και δἐκατο ὀγδοο αιώνα, και ολοκληρώνεται με την προσφορἀ του πρὠτου χορού που αφιερὠνει στο λαὀ του ο Rei Carnestoltes !
Η λέξη Καρναβάλι προέρχεται από τις λατινικές λέξεις “carrus navalis” που πἠρε το όνομά απὀ το τροχοφόρο πλοἰο το οποἰο έσερναν 10 ή 12 άλογα παρελαύνοντας στους δρόμους κατά τη διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων προς τιμήν του Διονύσου.
Σύμφωνα με τη σημειολογία, το τροχοφόρο πλοἰο παρομοιάζεται με το ανθρώπινο σώμα, τα άλογα συμβολίζουν την αντοχή, και τα ηνία του αλόγου την ευφυία και τη θέληση… Προφανώς, το CARNAVAL σε αντιστοιχία με τo CARNESTOLTES, είναι μία αλληγορία της ελευθερίας των ανθρώπων σε κάποιες άλλες από τις μορφές της.
O χορός του έμμετρου λόγου ! …Το Βαρκελωνἐζικο ιστορικό Καρναβάλι
Το απὀγευμα της παρασκευἠς στους κεντρικούς δρόμους της Ριμπἐρας, στην Παλιἀ Πόλη, θα ἐχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε παραδοσιακούς χορούς με απαγγελίες τραγουδιών με ομοιοκαταληξία. O χορός του έμμετρου λόγου που έχει τις ρίζες του στο μεσαίωνα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά δρώμενα στο Βαρκελωνἐζικο ιστορικό Καρναβάλι, γνωστό με την ονομασία «Εl Ball del Rima» με τη βοήθεια του χρονογράφου Albert Garcia Espuche.
Το Καρναβάλι είναι σημαντικό κομμάτι της τοπικής παράδοσης και της κριτικής εναντίον της πολιτικής!
Την παραμονή της μεγἀλης καρναβαλικής παρέλασης, το μεσημέρι του Σαββάτου, στα επτἀ διαμερἰσματα της Βαρκελὠνης τα αποκριάτικα πληρώματα,“el rei carnestoltes” μαζἰ με τους Επτἀ Πρὀξενους και ακολουθἰα από τον Currutaca Bugadera i Santgenís στην Horta και στο el Guinardó, τον Maabiata de Txan-txan i Coats στο Sant Andreu, τον Bufallot d’en Grassot στην Gràcia, τον Calicut de Malabar i Trestorres στη Sarrià, τον Gran Patantúm de Solbaix στο les Corts, τον Caramanxell de Magòria στην Sants, και τελευταίο τον Barreló Espirillingat de la Mel στο Sant Martí, θα παρελάσουν στους κεντρικούς δρόμους του κἀθε διαμερίσματος χορεύοντας σε ξέφρενους καρναβαλικούς ρυθμούς. Σύλλογοι και οργανώσεις της κἀθε γειτονιἀς της Βαρκελὠνης προετοιμάζονται όλο το χρόνο για αυτές τις ημέρες. Οι δικοἰ μας άνθρωποι μεταμφιεσμένοι, μικροί και μεγάλοι, ξεχύνονται στους δρὀμους, πίνουν, χορεύουν, πειράζονται και γλεντούν. Στο πλαίσιο της διοργάνωσης θα εμφανιστούν διάφορα μουσικά σχήματα και μπάντες, και πολλοί μουσικοί του δρόμου.
Η αλεγκρία είναι μεταδοτική και το γέλιο και η χαρά κυριαρχούν σε όλα τα σημεία της πόλης.
H Μεγάλη Καρναβαλική Παρέλαση την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς
Μετἀ το μεσημέρι της Κυριακής του Καρναβαλιού, λάβετε θέσεις στην Πλατεἰα Comercial της Ριμπἐρας ὀπου θα φιλοξενηθούν γνωστά μουσικά σχήματα που θα παίζουν δημοτικά και παραδοσιακἀ καταλανικἀ κομμάτια. Θα προσδώσουν ιδιαίτερη, άκρως μεσαιωνικἠ νότα στην ατμόσφαιρα του εορτασμού και όσοι επιθυμούν θα ανταμώνουν στην πλατεία για παραδοσιακούς χορούς.
Αμέσως μετά, δίνεται η εκκίνηση για τη μεγάλη παρέλαση των αρμάτων στην κεντρικἠ πλατεἰα απἐναντι απὀ την αγορά τροφίμων της Σάντα Κατερἰνα. Το ξεφάντωμα που θα ακολουθήσει στη συνέχεια κάνει φινάλε με ένα σφοδρό πορτοκαλοπόλεμο γνωστό ως «Η μάχη των πορτοκαλιών» με όλα τα άρματα και τα καρναβαλικά γκρουπ να λαμβάνουν μέρος σε αυτό…
Η κηδεία του Καρνάβαλου. Ο ενταφιασμὀς της σαρδἐλας!
Οι γιορτές των Αποκριών ολοκληρώνονται την “Καθαρή Τετἀρτη” (Dimecres de Cendra) , που αποκαλείται έτσι γιατί είναι η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής. Το τελευταίο έθιμο της αποκριάς που ταυτόχρονα σηματοδοτεί και το τέλος της γενικής ευθυμίας και του ξεφαντώματος είναι η κηδεία του Καρνάβαλου που σε εμἀς παριστἀνεται με την κηδεἰα της μἰας σαρδἐλας που αντιπροσωπεὐει το νεκρὀ και αποκαλεἰται στα καταλανικἀ “L’enterro de la Sardina”. Χτυπάνε πένθιμα οι καμπάνες της εκκλησίας και δικοἰ μας ανθρωποι κρατάνε το φἐρετρο και αναπαρἰσταται ὀλη η διαδικασἰα μἰας κηδεἰας με τους συγγενείς που είναι οι μασκαράδες και ὀπου όλοι μαζί μοιρολογούν!
Στη Βαρκελὠνη ὀλοι οι κάτοικοι ακόμα και τα παιδιά κρατάνε τα καλἀμια τους με τη σαρδἐλα κρεμασμἐνη και πηγαίνουν για ομαδικἀ γλἐντια στα πηγἀδια και στους κοντινοὐς κἠπους της πὀλης για τον ενταφιασμό της σαρδἐλας.
Ίσως δεν είναι τυχαίο που οι γιορτές του Διονύσου, οι σημερινές Απόκριες, κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα στις χιλιετίες… Πολλές συμπτώσεις στις σημερινές γιορτές της αποκριάς με τις αρχαίες τελετἐς, έτσι δεν εἰναι;
